Analyse van publieke gezondheidsthema’s in verkiezingsprogramma’s

Op 29 oktober 2025 zijn er weer Tweede Kamerverkiezingen. In juli riep GGD GHOR Nederland politieke partijen op om gezondheid prioriteit te geven in hun verkiezingsprogramma’s. Inmiddels hebben alle partijen hun verkiezingsprogramma’s bekend gemaakt. We zijn verheugd om te zien dat veel partijen willen inzetten op preventie en een gezonde jeugd, maar we maken ons zorgen over de beperkte plannen voor versterking van de infectieziektebestrijding. Ook het belang van gezondheid voor een weerbare samenleving, wordt door weinig partijen expliciet onderkend.

Alle partijen erkennen het belang van zorg en gezondheid, maar voor de meeste partijen is gezondheid geen speerpunt. In de verkiezingsprogramma’s is veel aandacht voor preventie, maar minder voor de jeugdgezondheidszorg, infectieziektebestrijding en het belang van gezondheid voor een weerbare samenleving.

GGD GHOR Nederland rekent erop dat de positieve aandacht voor de publieke gezondheid in de verkiezingsprogramma’s een vervolg zal krijgen tijdens formatiebesprekingen. En dat ook pandemische paraatheid en gezondheid ten bate van een weerbare samenleving nadrukkelijk een plek krijgen in een regeerakkoord en beleid de komende jaren. Want alleen met een gezonde bevolking kunnen we werken aan een weerbare en veerkrachtige samenleving die uitdagingen en bedreigingen het hoofd kan bieden.

Preventie

Preventie kan op veel belangstelling rekenen in bijna alle verkiezingsprogramma’s. Partijen zien verschillende oplossingsrichtingen om tot een gezondere bevolking te komen. Van een investeringsmodel of onderzoek naar de kosteneffectiviteit van preventie (CDA, Volt, VVD) tot het vastleggen van gezondheidsdoelen in de wet (D66, PvdD). En van investeren in preventieve zorg door GGD’en en preventie in het basispakket (SP) tot Europese samenwerking op het gebied van publieke gezondheid in een Europese Gezondheidsunie (Volt). Bekende preventiethema’s zien we volop terug, zoals:

• Sporten en bewegen (BBB, CDA, D66, DENK, GL-PvdA, JA21, NSC, PvdD, SGP, SP, Volt, VVD).
• Maatregelen om roken te ontmoedigen (CDA, CU, D66, DENK, GL-PvdA, NSC, PvdD, SGP, SP, Volt, VVD).
• Gezonde voeding (BBB, CDA, D66, DENK, GL-PvdA, NSC, PvdD, SGP, SP, Volt, VVD).
• Mentale gezondheid (o.a. van jongeren) (BBB, CDA, D66, GL-PvdA, NSC, PvdD, SGP, SP, Volt, VVD).
• Investeren in bestaanszekerheid t.b.v. gezondheid (BBB, CDA, CU, D66, DENK, NSC, PvdD, SGP, SP, Volt)
• Alcoholgebruik beperken (CU, DENK, GL-PvdA, NSC, PvdD, SGP, Volt).
• Suïcidepreventie (CU, D66, GL-PvdA, PvdD, SGP, Volt, VVD)
• De gezonde keuzes de makkelijke keuze maken (CDA, D66, NSC, SGP, Volt, VVD)
• Aandacht voor gezondheid bij inrichting van de leefomgeving (CU, D66, NSC, PvdD, VVD)

Slechts één partij laat preventie geheel buiten beschouwing (PVV) en één partij vindt preventie betuttelend en wil preventiemaatregelen terugdraaien (FvD).

Jeugd

Op het gebied van jeugd is een aantal partijen eenzijdig gericht op jeugdzorg (BBB, DENK, FvD, JA21). In de verkiezingsprogramma’s is weinig concreets terug te lezen over de preventieve rol van de jeugdgezondheidszorg. Wel pleiten verschillende partijen in algemene zin voor werken aan een gezonde jeugd, gezonde generatie of gezond opgroeien (CDA, CU, D66, GL-PvdA, NSC, PvdD, SGP, SP). Ook het versterken van gezinnen (BBB, CU, SGP) en opvoedondersteuning worden genoemd (CU, D66). Slechts één partij pleit concreet voor extra investeringen in de jeugdgezondheidszorg in wijken waar dat nodig is (SP).

Infectieziekten en pandemische paraatheid

Waar partijprogramma’s in 2023 nog volop oog hadden voor het belang van infectieziektebestrijding en pandemische paraatheid, is het aantal partijen dat hier anno 2025 plannen voor heeft helaas een stuk beperkter. Enkele partijen maken zich zorgen over de dalende vaccinatiegraad en willen inzetten op het verhogen hiervan (CDA, GL-PvdA, Volt, VVD). Een paar partijen pleiten concreet voor extra voorlichting over vaccinaties in het algemeen (Volt), specifiek door de GGD (PvdD, SP) of via de wijkgerichte aanpak (GL-PvdA). Eén partij stelt voor het Rijksvaccinatieprogramma uit te breiden en versterken (D66) en één partij stelt voor niet-gevaccineerde kinderen te weren van kinderdagverblijven als de vaccinatiegraad te laag is (VVD).

Slechts enkele partijen hebben aandacht voor het voorkómen van nieuwe infectieziektes, bijv. door zoönosen (PvdD, SP, Volt) of voor internationale samenwerking in de voorbereiding op pandemieën (GL-PvdA, Volt). Ook stellen een paar partijen voor om strategische voorraden beschermingsmiddelen, medicijnen en vaccins aan te leggen (BBB, PvdD, SP, VVD). Voorstellen over pandemische paraatheid zijn soms weinig concreet, zoals ‘maatregelen om impact van […] pandemieën te minimaliseren’(CDA).

Weerbaarheid en crisisbeheersing

Weerbaarheid is een thema dat in veel verkiezingsprogramma’s terugkomt (BBB, CDA, CU, D66, GL-PvdA, JA21, NSC, SGP, Volt, VVD). Toch zijn er maar weinig partijen die het belang van gezondheid voor een weerbare samenleving terug laten komen in hun plannen. Slechts een paar partijen pleiten voor weerbare zorg in het algemeen (VVD) of hebben concretere plannen, zoals een permanent calamiteitenhospitaal en een mandaat voor de minister van VWS bij crises (NSC).

Verschillende partijen willen de samenleving beter voorbereiden op crises, bijvoorbeeld door te oefenen (CDA, CU, D66, NSC). Een paar partijen pleiten voor een moderne variant van de Bescherming Bevolking (JA21, NSC) of willen de veiligheidsregio’s versterken met regionale weerbaarheidsraden (Volt). Eén partij pleit voor nieuwe kazernes als centra voor rampenbestrijding, EHBO-opleidingen, weerbaarheidstrainingen en burgerparticipatie bij nationale veiligheid (BBB). Eén partij wil investeren in gehele keten van rampenbestrijding (D66), één partij geeft aan hier in ieder geval niet op de willen bezuinigen (SGP). Enkele partijen hebben aandacht voor mogelijke crises door leefomgevingsfactoren, zoals hitte, droogte, wateroverlast en weersextremen (BBB, D66, Volt).

Doorrekening Centraal Planbureau

Van de partijen die hun verkiezingsprogramma hebben laten doorrekenen, laten CDA, CU, D66, GL-PvdA, NSC, SGP, Volt en VVD volgens het Centraal Planbureau (CPB) een verbetering zien op het gebied van preventie. Het CPB constateert dat CDA, D66, NSC, Volt en VVD extra investeringen doen in preventie (‘taakstellende intensivering’), voornamelijk in (leefstijl)preventie en sport.

CU doet investeringen om de zorg beter voor te bereiden op een pandemie, NSC investeert in civiele weerbaarheid en weerbaarheid van de zorg tegen crises en CDA investeert extra in het gemeentefonds met het oog op maatschappelijke weerbaarheid.

Dit bericht bevat een samenvattende analyse van de standpunten ten aanzien van publieke gezondheid in de verkiezingsprogramma’s voor de Tweede Kamerverkiezingen van oktober 2025. Dit overzicht is niet uitputtend, voor een volledig overzicht verwijzen we u naar de verkiezingsprogramma’s van de politieke partijen zelf. De politieke partijen in dit bericht worden in alfabetische volgorde genoemd en alleen partijen die op dit moment in de Tweede kamer zitten zijn meegenomen. Vanwege de lengte en leesbaarheid zijn afkortingen in plaats van volledige partijnamen gebruikt.