GGD GHOR Nederland tevreden over NOVI, maar ook bezorgd over de uitvoering

Op 20 juni publiceert minister Ollongren de concept- Nationale Omgevingsvisie (NOVI). De duurzame ambities uit de NOVI sluiten goed aan bij de visie van GGD GHOR Nederland, dat de gezondheid van mensen in belangrijke mate wordt bepaald door hun leefomgeving. Met enige bezorgdheid kijkt GGD GHOR Nederland nu naar het vervolg: de daadwerkelijke uitvoering ervan in de praktijk. Zeker als we weten dat slechts een kwart van de gemeenten expliciet aangeeft dat (het bevorderen van) gezondheid een belangrijke rol speelt bij de omgevingsvisie.

Vrijheid brengt verantwoordelijkheid mee

De NOVI is onderdeel van de nieuwe Omgevingswet en maakt de keuzes op nationaal niveau voor een duurzame inrichting van onze fysieke leefomgeving. Echter de uitvoering van de ambities en opgaven van de Omgevingswet zal veelal regionaal plaatsvinden. Hiertoe maken provincies en gemeenten nu een omgevingsvisie. De omgevingswet zorgt voor grotere beleidsvrijheid bij de lokale overheden als het gaat om bijvoorbeeld bouwprojecten.

Een grotere vrijheid vraagt ook om een grote verantwoordelijkheid. Hugo Backx, directeur GGD GHOR Nederland: “Lokale overheden moeten vaak laveren tussen economische belang en algemeen burgerbelang. Een afweging gebaseerd op uitsluitend economisch belang zonder het meewegen van gezondheidsbelangen moet volgens ons altijd vermeden worden. Deze afweging kán goed gaan, maar soms blijkt de ongezonde keuze de makkelijkste keuze”.

Bezorgd over het bewaren van de balans bij het afwegen van diverse belangen

GGD GHOR Nederland kijkt met enige bezorgdheid naar enerzijds de ruimere marges die nu gaan gelden, maar ook knellende opgaven. Ruimere marges zouden idealiter leiden tot betere afwegingen en gezondere keuzes. Maar het vraagt wel lef van bestuurders. GGD GHOR Nederland doet dan ook een dringend beroep op gemeentes om samen met GGD’en het burgerbelang en het economisch belang goed in balans te brengen.

Zo’n knellende opgave is bijvoorbeeld de opdracht tot stedelijke verdichting versus de noodzakelijke ‘vergroening’ van steden als klimaatadaptatie maatregel. Bestuurlijke keuzes voor deze claims op de fysieke ruimte hebben verstrekkende gevolgen voor gezondheidsbescherming en gezondheidsbevordering voor de inwoners van de stad op korte en op langere termijn.

GGD GHOR Nederland heeft een handreiking ontwikkeld om de uitwerking van de gezondheidsaspecten en -belangen vorm te geven. Aan de hand van “Kernwaarden voor een Gezonde Leefomgeving” kunnen gemeenten en GGD’en de verbinding maken in hun eigen omgevingsvisie met de NOVI.

Omgevingswet als doekje voor het bloeden of als gamechanger?

GGD GHOR Nederland kan zich vinden in de uitgangspunten van de NOVI: een hoge quality of life in 2050 waar gezondheid en veiligheid integraal deel van uitmaken. Een fysieke leefomgeving die geen gezondheidsschade veroorzaakt omdat de kwaliteit van water, lucht en bodem sterk verbeterd is. Waar risicovolle situaties gesaneerd zijn en het basisbeschermingsniveau sterk verbeterd is. Een leefomgeving die mensen verleidt tot een gezonde leefstijl, zoals bewegen, spelen, ontspannen en ontmoeten van anderen. Karel van Hengel, directeur GGD Zuid Holland Zuid (portefeuillehouder Omgevingswet): “Ik zie dat de omgevingswet en de NOVI kansen biedt op echte gamechangers voor de publieke gezondheid, vergelijkbaar met de impact van de aanleg van de riolering in Nederland zo’n honderd jaar geleden”.

Het is overigens ook een feit dat sommige normen in de nieuwe omgevingswet verruimd zijn. Zo bestaat bijvoorbeeld nu de mogelijkheid om meer geluidsbelasting voor een huis toe te staan of ongewenste situaties langer te laten duren. Dat kan in de praktijk betekenen dat een kind zijn hele lagereschooltijd doorbrengt op een school die te dicht bij een snelweg staat. Gezondheid lijdt dan onder de fysieke leefomgeving.

Appèl op gemeenten en GGD’en

Backx: “Het is niet de vraag óf gezondheid een grotere rol gaat spelen bij de inrichting van onze omgeving, maar wanneer en hoe. Mensen accepteren het niet meer dat er ineens een weg door de wijk verbreed wordt of dat er meer vliegbewegingen worden gemaakt boven hun hoofd. Een gemeente moet de mening van bewoners en deskundigen een plek geven in hun visie. Een GGD beschikt over de kennis en kunde op het gebied van gezondheid en veiligheid en kent de lokale behoeften. Het is goed dat veel GGD’en door gemeenten worden betrokken bij de omgevingsvisies. Een voorbeeld dat navolging verdient. Als gezondheid en veiligheid hoog in het vaandel staan, kan de omgevingswet als gamechanger fungeren in de publieke gezondheid.”