Vijf OGGZ-doelgroepen beter in beeld

De meest kwetsbare mensen met ernstige zorgtekorten vallen vaak buiten de zorg en signalering hapert. Dat blijkt uit een verkenning voor een landelijke OGGZ-monitor, waarvoor sinds 2024 twaalf GGD’en in pilots vijf doelgroepen beter in beeld brachten. Toegang tot zorg is niet vanzelfsprekend en sociaal isolement en wantrouwen leiden tot late en zwaardere hulpvragen. Regionale verschillen in aanpak en registratie belemmeren landelijke sturing en monitoring. Betere samenwerking en uniforme gegevensuitwisseling zijn nodig.

Doelgroepen binnen de Openbare Geestelijke Gezondheidszorg (OGGZ) omvatten de meest kwetsbare inwoners van onze samenleving. Mensen in schrijnende omstandigheden die leven in sociaal isolement, kampen met verward gedrag, dakloosheid en mijden zorg. Deze groep is lastig in beeld te krijgen: zij nemen nauwelijks deel aan vragenlijstonderzoek en zijn niet te herleiden uit reguliere zorgregistraties. Daarom voerden twaalf GGD-regio’s een verkenning uit naar beschikbare informatiebronnen. Op basis van een gezamenlijke analyse van 55 praktijkcasussen, ingebracht door onderzoekers en professionals van alle GGD’en, zijn vijf prioritaire OGGZ-groepen geselecteerd.

De pilots combineren kwantitatieve en kwalitatieve methoden en bouwen voort op eerdere leerervaringen, zoals doelgroepgericht werken. De opbrengsten vormen een belangrijke stap richting een gedragen en uitvoerbare landelijke OGGZ-monitor die beleid en praktijk met elkaar verbindt.

De volgende OGGZ-doelgroepen zijn beter in beeld gebracht en van elke pilot is een factsheet geschreven.

• Thuiswonende mensen met dementie
• Thuiswonende mensen met ernstige woningvervuiling
• Dakloze EU-migranten
• Dakloze ongedocumenteerde personen
• Dakloze moeilijk bereikbare rechthebbende personen

Naast deze vijf factsheets is een inleidende factsheet geschreven die beschrijft wat de OGGZ is, welke doelgroepen onder de OGGZ vallen, en wat het belang is van het opzetten van een landelijke monitor. Daarnaast is een overzicht met geschikte landelijke databronnen met betrekking tot de OGGZ-doelgroep opgesteld.

Ook zijn er drie handleidingen opgesteld om de uitgevoerde pilots te kunnen herhalen door andere GGD-regio’s.

• Handleiding thuiswonende mensen met dementie
• Handleiding thuiswonende mensen met ernstige woningvervuiling
• Handleiding dakloze groepen

Doorontwikkeling landelijke OGGZ-monitor

Hoewel er veel informatie is over de enkelvoudige problemen ontbreekt het inzicht in de OGGZ-groep met ernstige problemen op meerdere leefdomeinen en gebrek aan zorg. Onduidelijk is in hoeverre trends in de algemene bevolking of trends in de zorg zich laten vertalen naar de trends ten aanzien van deze kwetsbare doelgroep. Verschillende afdelingen van de GGD’en hebben contact met deze groep maar het ontbreekt aan data om de omvang van de groep in beeld te brengen.

Gezien de schaalgrootte is met name in de randstad meer aandacht voor OGGZ-onderzoek, maar OGGZ speelt ook in de regio’s, weliswaar op kleinere schaal, maar niet minder intensief. Het moeilijk in beeld krijgen van de OGGZ-doelgroepen – en hun problemen en behoeften om daar adequaat beleid, goede zorg en ondersteuning aan te koppelen – is een onderkend probleem in wetenschap en beleid. Personen uit de OGGZ-doelgroep nemen doorgaans niet deel aan de reguliere gezondheids- en welzijnsmonitors en gegevensverzameling via vragenlijsten. Bovendien is een duidelijke omkadering en definiëring van de OGGZ-doelgroep op voorhand niet goed mogelijk.

Integrale Gezondheidsmonitor COVID-19

De coronapandemie die in maart 2020 zijn intrede deed in Nederland heeft gevolgen voor de gezondheid van de bevolking, zowel lichamelijk als geestelijk. Dat kan direct komen door een besmetting met het coronavirus, maar ook indirect door de coronamaatregelen of de ervaren dreiging van de pandemie. De negatieve impact is groter bij kwetsbare groepen in de Nederlandse samenleving, zoals mensen met een laag inkomen of een chronische ziekte.

Terwijl we weten dat er kwetsbare groepen zijn die harder geraakt worden in tijden van crisis is het een uitdaging om inzicht te krijgen in wie deel uitmaken van deze kwetsbare groepen, hoe het met ze gaat en wat er het beste kan worden gedaan om hen toereikende ondersteuning te bieden. Voor de OGGZ-doelgroep geldt dit in het bijzonder. Deze doelgroep is niet goed in beeld, en juist in tijden van crisis is dit ongewenst. In het begin van de coronaperiode bleek nog maar eens dat we deze kwetsbare groep slecht in beeld hebben.

In de vijfjarige (2021-2025) Integrale Gezondheidsmonitor COVID-19 (gesubsidieerd door ZonMw namens het ministerie van VWS) zijn ook middelen opgenomen om een landelijke OGGZ-monitor te ontwikkelen.

Toekomst landelijke OGGZ-monitor

Vanuit hun verantwoordelijkheid voor de publieke gezondheidszorg hebben gemeenten/GGD’en de taak om gezondheidsproblematiek in beeld te brengen, waaronder ook de problematiek van kwetsbare groepen zoals de OGGZ-doelgroep. In veel gemeenten wordt dit (mede) uitgevoerd door de GGD. Inzichten die een landelijke monitor oplevert, zijn van groot belang om mensen die het meest in de knel zitten in het vizier te krijgen en hen de juiste zorg en ondersteuning te kunnen bieden om maatschappelijke teloorgang te voorkomen. Deze inzichten zijn relevant voor de landelijke en lokale politiek, voor beleidsmakers én voor professionals.

De komende periode ligt de vraag voor hoe we vanuit deze pilots verder kunnen bouwen aan een landelijke monitor. Een monitor die aansluit bij de regionale OGGZ en die handvatten biedt voor regionaal en landelijk beleid. Deze inzichten zijn van belang om de mensen die het meest in de knel zitten in het vizier te krijgen om hen de juiste zorg- en ondersteuning te kunnen bieden.

De Directeuren Publieke Gezondheid (DPG’en) worden meegenomen in de planvorming van de doorontwikkeling van de landelijke monitor.