Prestatiedruk, groepsdruk en sociale veiligheid: jongeren aan het woord

Jongeren voelen veel druk om te voldoen aan verwachtingen en lopen tegen hun grenzen aan. Ze staan voor veel uitdagingen, maar weten tegelijkertijd heel goed wat ze nodig hebben. Dit blijkt uit verdiepend kwalitatief onderzoek onder jongeren waarin de thema’s mentale gezondheid, stress, sociale media, vapen en pesten centraal staan. De resultaten en adviezen staan beschreven in een factsheet en rapport.

Onder druk gezet

Jongeren voelen zich vanuit verschillende kanten onder druk gezet. Door school, vanuit zichzelf (om hun toekomst veilig te stellen en niet onder te doen voor leeftijdsgenoten), vanuit ouders en vanuit sociale media die onzeker kunnen maken over het eigen leven. School wordt gezien als grootste stressveroorzaker, maar daarnaast dragen drukke agenda’s en hoge verwachtingen bij aan het ervaren van stress. Het is vaak de norm dat jongeren naast school sporten, een bijbaan hebben, hun sociale media bijhouden, vrienden zien en tijd hebben om te ‘ont-stressen’. Dat laatste vinden jongeren moeilijk: vaak vinden zij alles even belangrijk.

Vapen door groepsdruk

Jongeren zijn zich ervan bewust dat vapen verslavend is en schadelijk voor je lichaam. Groepsdruk is volgens jongeren de belangrijkste reden om te gaan vapen. Jongeren vertellen dat het moeilijk is om ‘nee’ te zeggen, vanwege de angst om buiten de groep te vallen en/of gepest te worden. De illegale handel via sociale media maakt vapen heel toegankelijk. Het is voor jongeren makkelijker om aan vapes te komen dan aan sigaretten of alcohol. Daarnaast is vapen aantrekkelijker dan het roken van tabak: het ruikt niet en illegale vapes met smaakjes vinden veel jongeren lekkerder.

Pesten kan altijd en overal

Jongeren vertellen dat alles wat iemand doet, zegt, draagt of uitstraalt een reden kan zijn om gepest te worden. Jongeren denken dat er meer gepest wordt dan vroeger, omdat online pesten de drempel heeft verlaagd en het mogelijk heeft gemaakt om altijd en overal te pesten (ook na schooltijd en in de avond). Ondanks dat veel van het pesten online plaatsvindt, vinden jongeren het heel belangrijk dat er op school aandacht is voor een veilig klimaat waarin pesten niet wordt gedoogd.

Veilige basis en hulp

De mate van stressbestendigheid, weerbaarheid en veerkracht bepaalt in grote mate óf en hoe goed jongeren met uitdagingen om kunnen gaan. Wat jongeren hierbij helpt is een veilige basis. Een thuisfront waarin zaken open besproken kunnen worden, een vriendengroep waarbij je je thuis en veilig voelt en een school waar een veilig klimaat heerst en iedereen zichzelf kan zijn.

Om al hun activiteiten op een gezonde manier te kunnen uitvoeren, geven jongeren aan dat zij behoefte hebben aan ondersteuning om beter te leren plannen en prioriteren. Daarnaast zeggen jongeren handvatten te willen om te ont-stressen, hun schermtijd te beperken en weerbaarder te worden tegen groepsdruk en de negatieve gevolgen van sociale media.

Verdiepend onderzoek Gezondheidsmonitor Jeugd

In het najaar van 2023 voerden de GGD’en en het RIVM de Gezondheidsmonitor Jeugd uit. De Gezondheidsmonitor Jeugd is een vragenlijstonderzoek over gezondheid, welzijn en leefstijl onder jongeren met als doel het ontwikkelen van beleid. Ruim 188.000 leerlingen uit de 2de en 4de klas van 885 middelbare scholen van het regulier voortgezet onderwijs vulden de vragenlijst in. De resultaten van de monitor maken duidelijk dat de mentale gezondheid van deze doelgroep aandacht nodig heeft. Om de resultaten beter te begrijpen heeft GGD GHOR Nederland, namens de GGD’en en het RIVM, aan Stichting Alexander opdracht gegeven tot aanvullend verdiepend kwalitatief onderzoek.

In totaal hebben 59 jongeren uit 23 GGD-regio’s deelgenomen aan het onderzoek: 28 jongens en 31 meisjes, 21 vmbo-leerlingen, 16 havo-leerlingen en 22 vwo-leerlingen. Jongeren deden mee aan een focusgroep (37 jongeren), aan een diepte-interview (15 jongeren) en/of de adviesgroep (elf jongeren; vier van hen deden mee aan zowel een focusgroep als de laatste adviesgroep).