Voor velen onzichtbaar, maar voor hen die het nodig hebben van onschatbare waarde. De forensische geneeskunde zorgt voor een objectief medisch oordeel over doodsoorzaken, letsels van slachtoffers en de gezondheidstoestand van verdachten en daders. Deze unieke medische discipline staat ten dienste van gemeenten, politie en justitie. De forensische geneeskunde is van groot maatschappelijk belang: het levert een bijdrage aan het (straf)recht, de openbare orde en is een belangrijke pijler van de publieke gezondheid.
Bij de GGD’en werken artsen en verpleegkundigen die gespecialiseerd zijn in de forensische geneeskunde. Deze forensisch artsen houden zich bezig met de acute medische basiszorg voor arrestanten, het uitvoeren letsel -en zedenonderzoek bij slachteroffers van misdrijven en huiselijk geweld, sporenonderzoek bij verdachten, overlijdensonderzoek en de lijkschouw bij overledenen (bij vermoedens) van niet-natuurlijk overlijden.
In grote lijnen bestaat de Forensische Geneeskunde uit:
GGD GHOR Nederland behartigt de belangen van de GGD’en op het gebied van forensische geneeskunde en zet zich met de GGD’en in om het vak Forensische Geneeskunde toekomstbestendig te organiseren. In het vakgebied zijn grote veranderingen gaande, mede naar aanleiding van de Kamerbrief van 2018.
In deze Kamerbrief wordt onder meer het maatschappelijk belang van de forensische geneeskunde benoemd en aandacht gevraagd voor een regionale borging en een robuustere vormgeving van het vakgebied met meer mogelijkheden voor het opdoen van werkervaring, intervisie en uitwisseling met samenwerkingspartners.
In 2019 hebben de GGD’en een toekomstvisie geschreven over de forensische geneeskunde in Nederland:
De Forensische Geneeskunde levert een onmisbare bijdrage in (straf)recht, openbare orde en volksgezondheid. GGD’en voeren de forensische geneeskunde uit vanuit hun maatschappelijke opgave voor de gezondheid en veiligheid van kwetsbare mensen. De keten van zorg en veiligheid vertrouwt op de hoge kwaliteit van de forensische geneeskunde en weet dat ze daar nu en in de toekomst op kan rekenen. De integrale uitvoering van de drie forensisch geneeskundige taken Lijkschouw, Forensisch Medisch Onderzoek (waaronder FMEK) en Medische arrestantenzorg onder de verantwoordelijkheid van de GGD maakt dat de kwaliteit hoog is, de bijdrage van openbare geestelijke gezondheidszorg gegarandeerd is en de prijs-kwaliteitverhouding meer dan in balans is. De gezamenlijke GGD’en zorgen ervoor dat het kwaliteitsniveau stijgt en de continuïteit is gewaarborgd. Dit doen ze door te werken aan een optimale organisatie, uniforme werkwijzen, de ontwikkeling van het vakgebied en goede informatie-uitwisseling. In 2023 is de Forensische Geneeskunde in Nederland optimaal georganiseerd, toegerust met actuele (wetenschappelijke en toegepaste) kennis en aantrekkelijk voor aankomend (forensisch) artsen. Een gedegen en levendig vakgebied!
GGD GHOR Nederland ondersteunt de GGD’en bij de realisatie van deze visie.
GGD GHOR Nederland onderhoudt het contact met onze partners op dit gebied. Dat zijn onder meer het Ministerie van Justitie en Veiligheid (J&V), Binnenlandse zaken (BZK) en Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), de Nationale Politie, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en Veilig Thuis (VT). Ook houden we de verbinding met andere stakeholders zoals de beroepsvereniging: het Forensisch Medisch Genootschap (FMG), en de Netherlands School of Public and Occupational Health (NSPOH) die de opleiding voor forensisch artsen verzorgt.
Ook zijn er verschillende interne overlegstructuren voor afstemming tussen GGD’en over de Forensische Geneeskunde. Bijvoorbeeld: een landelijk managersoverleg (de 10 coördinerend managers Forensische Geneeskunde), de Regiegroep FG (de 10 coördinerend DPG’en forensische geneeskunde) en de vakgroep Forensische Geneeskunde, die bestaat uit forensisch artsen vanuit het hele land. Zij vormen een platform voor de borging en uitwisseling van kennis.
Binnen de Forensisch Medische Expertise voert een forensisch arts verschillende werkzaamheden uit. Zo verzamelt de forensisch arts sporen en bewijsmateriaal in verschillende situaties. Bijvoorbeeld DNA bij slachtoffers en verdachten van zedendelicten. En bij alcoholverkeerscontroles kan de arts of verpleegkundige bloed afnemen.
In sommige gevallen heeft het slachtoffer of de verdachte lichamelijk letsel (bijvoorbeeld een wond of blauwe plek). Een forensisch arts is getraind dit letsel vast te leggen (zowel schriftelijk als fotografisch), te typeren en te duiden en hierover een letselrapportage op te stellen. Deze rapportage kan dan bijvoorbeeld gebruikt worden in een rechtszaak.
Forensisch medisch expertise bij kinderen (FMEK) vraagt om specifieke kennis en vaardigheden, en is daarmee een verbijzondering van de forensisch medische expertise. Lees hierover meer op deze pagina.
Forensisch medisch expertise wordt ingezet in opdracht van politie en Justitie.
Het programma FMEK is een project van de GGD’en, bedoeld om de regionale uitvoering van forensisch medische expertise voor kinderen (FMEK) te verbeteren.
Forensische geneeskunde is de tak van geneeskunde die medische kennis toepast ten behoeve van rechtszaken en justitieel onderzoek. De meeste forensisch artsen zijn werkzaam bij een GGD en verlenen onder meer medische zorg aan arrestanten, de lijkschouw bij niet-natuurlijk overlijden en forensisch medisch letselonderzoek. Een apart expertise gebied binnen de forensische geneeskunde is forensisch medische expertise bij kinderen: FMEK.
FMEK richt zich op het opsporen en duiden van letsels bij kinderen (<18 jaar) waarbij een vermoeden bestaat van lichamelijke mishandeling of seksueel misbruik. Forensisch artsen en verpleegkundigen met deze expertise spelen een belangrijke rol o.a. bij het vaststellen of lichamelijk letsel bij een kind het gevolg kan zijn van mishandeling. In de factsheet Wat is FMEK? kun je meer lezen wat FMEK behelst en met welke partijen wordt samengewerkt. Of bekijk de video voor meer informatie.
Het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) heeft de GGD’en in 2018 gevraagd de regionale organisatie van forensisch medische expertise bij kinderen op te pakken en te verbeteren. GGD GHOR Nederland heeft dit verzoek namens de GGD’en geaccepteerd en zorgt in de periode 2018-2021 voor uitwerking, implementatie en duurzame borging hiervan in het programma FMEK.
Het programma FMEK is onderdeel van en sluit aan bij het landelijke programma Geweld Hoort Nergens Thuis. FMEK speelt een belangrijke rol bij het eerder en beter in beeld krijgen van geweld bij kinderen en kwetsbaren.
Het doel van het FMEK programma is dat regionaal, op niveau van de politieregio, de specialistische forensisch-medische expertise voor ieder kind op voldoende niveau overal en tijdig beschikbaar is en ingeschakeld wordt. De regionale aanpak voorkomt dat kinderen onnodig worden belast. De werkwijze houdt zoveel mogelijk rekening met de belevingswereld van het kind.
Om dit uit te voeren kent het programma FMEK deelprojecten en een regionale aanpak. In de deelprojecten worden diverse producten ontwikkeld om ervoor te zorgen dat er een duidelijk kwaliteitskader is voor de uitvoering van FMEK op regionaal niveau en helder is welke rol en werkwijze de regionaal forensisch artsen en verpleegkundigen hanteren. Inmiddels is het ‘Handelingskader voor het leveren van Forensisch Medische Expertise voor Kinderen (FMEK) door GGD’en’ opgeleverd en in de Stuurgroep FMEK van 17 juni 2020 vastgesteld. Er is afgesproken dat partijen regionaal ervaringen opdoen met het werken volgens het handelingskader FMEK in de praktijk en dat deze ervaringen regionaal en landelijk worden geëvalueerd. Het handelingskader FMEK kan worden bijgesteld als dat op basis van concrete casuïstiek nodig blijkt. Daarnaast is de richtlijn voor het uitvoeren van letselonderzoek en het rapporteren hierover aangescherpt, zijn de kwaliteitseisen voor een forensisch arts werkzaam op het gebied van FMEK met de GGD’en afgestemd en is uitgewerkt wat de rol van de forensische verpleegkundige bij FMEK zou kunnen zijn.
In onze factsheet programma FMEK kun je lezen over het doel, de aanpak en de deelprojecten van het programma FMEK.
Kinderen, maar ook andere kwetsbare personen
Voortschrijdend inzicht heeft ertoe geleid dat het programma niet uitsluitend kindermishandeling behelst, maar ook mishandeling van andere kwetsbare personen die niet in staat zijn zichzelf goed uit te drukken. Binnen het programma FMEK wordt voor deze groep ‘kwetsbaren’, het (regionale) netwerk van betrokken ketenpartners en de benodigde en wenselijke forensisch medisch expertise in kaart gebracht, en op regionaal niveau georganiseerd.
Het programma FMEK wordt uitgevoerd onder regie van GGD GHOR Nederland, namens de 25 GGD’en. Voor de organisatie van Forensische Geneeskunde en FMEK werken de GGD’en samen op het niveau van de 10 politieregio’s.
Op regionaal niveau vindt de implementatie in de vorm van pilots in de 10 politieregio’s plaats, met als belangrijk uitgangspunt een werkwijze conform het handelingskader FMEK. Hiermee is ruimte gecreëerd voor een regio-specifieke implementatie en aanpak.
In het programma FMEK zijn binnen de 10 politieregio’s Regionaal Coördinerend Experts (RCE) FMEK aangewezen. Zij hebben een belangrijke rol bij de ontwikkeling, de implementatie en versterking van het FMEK netwerk in de regio. De RCE FMEK is het aanspreekpunt voor regionale ketenpartners, onder andere Politie, OM en Veilig Thuis.
Heb je vragen over de aanpak van FMEK in jouw regio? Stuur dan een mail naar FMEK@ggdghor.nl, dan brengen we je in contact met de desbetreffende Regionaal Coördinerend Expert FMEK.
| Politieregio | Naam RCE’s |
| Noord-Nederland | Marco Löwik |
| Oost-Nederland | Tamara Gelderman |
| Midden-Nederland | Glenn Tan |
| Amsterdam-Amstelland | Jonne Kortmann |
| Noord-Holland | Jonne Kortmann |
| Rotterdam | Jack Menke |
| Den Haag | Dorien van Berkel |
| Zeeland West-Brabant | Susanne Grauwmans |
| Zeeland West-Brabant | Ok van der Plas |
| Oost-Brabant | Susanne van Gog Selena de Vries |
| Limburg | Michelle Nysten |
De (forensisch artsen en verpleegkundigen van) GGD’en werken samen met partners uit zowel de strafrechtketen als de zorgketen rondom kinderen en andere kwetsbare personen. Dit zijn onder andere de politie, het OM, (vertrouwensartsen van) Veilig Thuis, de Raad voor de Kinderbescherming. Centra voor Seksueel Geweld, het LECK, huisartsen en regionaal werkende kinderartsen.
Voor het programma is in 2018 de Stuurgroep FMEK opgericht. Deze stuurgroep heeft een rol als klankbord gedurende het programma, en in het mee sturen op het realiseren en faciliteren van de gewenste samenwerking en het borgen en bewaken van landelijke afspraken. Met de afronding van het FMEK programma in zicht is in 2022 besloten de Stuurgroep om te buigen in een nieuwe vorm: het Netwerkoverleg FMEK keten. Het Netwerkoverleg heeft als doel de effectiviteit van de samenwerking tussen alle betrokken partijen rondom FMEK te borgen en verder te versterken.
De volgende organisaties zijn vertegenwoordigd in het Netwerkoverleg FMEK keten:
| FARR |
| Forensisch Medisch Genootschap (FMG) |
| GGD GHOR Nederland |
| GGD’en |
| Landelijk Expertise Centrum Kindermishandeling (LECK) |
| Landelijk Netwerk Veilig Thuis (LNVT) |
| Ministerie van Justitie en Veiligheid (JenV) |
| Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) |
| Nationale Politie |
| Nederlands Forensisch Instituut (NFI) |
| Nederlands Register Gerechtelijk Deskundigen (NRGD) |
| Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK) |
| Openbaar Ministerie (OM) |
| Raad voor de Kinderbescherming (RvdK) |
| Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) |
| Vereniging Vertrouwensartsen Kindermishandeling en huiselijk geweld (VVAK) |
Soms bestaat er twijfel over de aard van een overlijden: is het overlijden natuurlijk of niet? In dat geval wordt de forensisch arts, die is benoemd tot gemeentelijk lijkschouwer, gevraagd om het lichaam te schouwen en vast te stellen of er sprake is van natuurlijke of niet-natuurlijke dood. Een niet-natuurlijke dood is bijvoorbeeld dood door een ongeval, misdrijf, zelfmoord of medisch foutieve behandeling. Euthanasie (levensbeëindiging op verzoek door een behandelend arts) is ook een vorm van niet-natuurlijk overlijden. Hierbij controleert de forensisch arts of de euthanasieprocedure juist is doorlopen.
Uitvoering van de lijkschouw vindt plaats in opdracht van gemeenten.
Medische zorg voor arrestanten is de acute medische basiszorg voor een verdachte die is aangehouden en op het politiebureau of arrestantencomplex is ingesloten. Wanneer arrestanten ziek zijn levert de forensisch arts medische zorg: bijvoorbeeld het voortzetten van medische zorg die al was ingezet vóór de arrestatie.
Uitvoering van de medische arrestantenzorg vindt plaats in opdracht van politie.
Een goede indruk van het werk van een forensisch arts geeft dit filmpje van EenVandaag: Tekort aan forensisch artsen dreigt: ‘Strafzaken kunnen vertraging oplopen’ (8 januari 2022, 7 minuten)
Weten of het vak van forensisch arts iets voor jou is? Kijk op https://kiesvoorforensischegeneeskunde.nl/