“In de jeugdgezondheidszorg merken we dat vaccineren minder vanzelfsprekend is dan jaren geleden”

Kelli Tiggelman en Oxana Moustafaeva over het belang van groepsimmuniteit

Baby’s overleden door kinkhoest. Een toenemend aantal mazelen- en bofpatiënten. Zorgen over dalende vaccinatiegraden. En toenemende risico’s op uitbraken van gevaarlijke infectieziekten, die uit Nederland ‘verdwenen’ leken te zijn. Net als een eeuw geleden haalden kinkhoest, mazelen en bof de krantenkoppen. Hoe kan het dat deze ‘verdwenen’ ziekten nu weer voor slachtoffers zorgen?

Groepsimmuniteit

Kinkhoest, mazelen en bof zijn nooit helemaal uit Nederland verdwenen, maar komen wel een stuk minder voor dan een eeuw geleden het geval was. Toen zorgde een ziekte als kinkhoest voor honderden doden op jaarbasis, waarvan het merendeel kind was. De reden dat nu veel minder mensen overlijden door deze ziekten dan honderd jaar geleden, is omdat veel mensen door de jaren heen immuun zijn geworden. Hoe meer mensen immuun zijn voor infectieziekten, hoe kleiner de kans is op verspreiding.  

“Bij een hoge vaccinatiegraad beschermt een groep het individu. Dit wordt groepsimmuniteit genoemd”

Oxana Moustafaeva

“Een persoon kan immuun worden via een vaccinatie of door een ziekte door te maken. Als een hoog percentage mensen is gevaccineerd, dan komt een infectieziekte als mazelen minder voor. Bij een hoge vaccinatiegraad van mazelen worden baby’s, die nog te jong zijn voor de BMR-vaccinatie, en mensen bij wie een vaccinatie niet goed werkt ook beschermd. Een groep beschermt op deze manier het individu. Dit wordt groepsimmuniteit genoemd”, aldus Oxana Moustafaeva, arts Maatschappij + Gezondheid bij Jeugdgezondheidszorg GGD Amsterdam. 

Kelli Tiggelman, arts Maatschappij + Gezondheid Jeugdgezondheidszorg en bestuurslid van AJN Jeugdartsen Nederland, verduidelijkt de term ‘groepsimmuniteit’ met behulp van een metafoor: “Als meer mensen een paraplu opengeklapt hebben, dan worden minder mensen nat. Als minder mensen besluiten een paraplu vast te houden, dan heeft dit als gevolg dat meer mensen nat worden. Het werkt hetzelfde bij het tegengaan van veel infectieziekten. Er zijn mensen die, bijvoorbeeld vanwege medische redenen, niet gevaccineerd kunnen worden. Door kinderen deel te laten nemen aan het Rijksvaccinatieprogramma (RVP) bescherm je dus niet alleen je eigen kind, maar help je ook anderen.”

De vaccinatiegraad

Het RVP is in 1957 gestart en bestond in eerste instantie uit een combinatievaccin tegen difterie, kinkhoest, tetanus en polio. Vandaag de dag bevat het vaccins tegen dertien ziekten, waaronder tegen mazelen en bof. “Het RVP heeft er, samen met een verbeterde hygiëne, gezonder voedsel en betere gezondheidszorg, voor gezorgd dat het aantal doden en zieken door infectieziekten flink is afgenomen”, vertelt Tiggelman. “Om groepsimmuniteit voor een ziekte als mazelen te behouden is het essentieel dat in ieder geval 95 procent van de kinderen wordt gevaccineerd. Mazelen is erg besmettelijk en verspreidt zich snel als de vaccinatiegraad te laag is.” 

“We moeten ons er gezamenlijk voor inzetten dat de vaccinatiegraad weer omhoog gaat”

Kelli Tiggelman

En zo komen we bij het antwoord op de vraag hoe het kan dat ‘verdwenen’ ziekten in Nederland nu opnieuw voor slachtoffers zorgen. Onze groepsimmuniteit staat onder druk. Zo meldde het RIVM in juni 2023 al een dalende RVP-vaccinatiegraad. Voor mazelen leek de vaccinatiegraad voor baby’s toen onder de 90 procent te zijn. Oftewel lager dan de noodzakelijke 95 procent voor het bereiken van groepsimmuniteit. “In de jeugdgezondheidszorg merken we dat vaccineren minder vanzelfsprekend is dan jaren geleden. We besteden veel aandacht aan het gesprek met ouders en jongeren met vaccinatievragen of -twijfels”, vertelt Moustafaeva.  

Gesprekken met ouders

Waarom kiezen meer ouders er nu voor hun kind niet te laten vaccineren? Moustafaeva: “We zien verschillende redenen, waaronder angst voor bijwerkingen, desinformatie op social media, overheidsinformatie die ouders onvoldoende bereikt, wantrouwen tegen de overheid sinds de coronapandemie, religieuze overwegingen of onvoldoende kennis over ziekten en de mogelijke gevolgen ervan. Ook komt het voor dat ouders een ander vaccin willen dan wordt aangeboden vanuit het RVP.”

“Als je kijkt naar de verschillende redenen van ouders om hun kind niet te laten vaccineren, dan is het belangrijk zowel binnen als buiten de spreekkamer informatie en advies op maat geven”, zegt Moustafaeva. “Het is aan ons als JGZ-professionals om goed naar ouders te luisteren, de tijd te nemen voor het gesprek en te vragen waar ze eventueel bang voor zijn of twijfels over hebben? We benoemen het belang van hoge vaccinatiegraden en we delen betrouwbare, objectieve informatie over mogelijke bijwerkingen, het RVP, ziekten en bestrijden misinformatie. Zodat ouders zo een afgewogen keuze kunnen maken.”  

Toekomst

Tiggelman: “We moeten ons er gezamenlijk voor inzetten dat de vaccinatiegraad weer omhoog gaat. Waarom? Kinderen die ongevaccineerd zijn, zijn onbeschermd en lopen het risico ernstig ziek te worden, blijvende lichamelijke schade op te lopen of zelfs te overlijden. Mijn advies aan iedere (toekomstige) ouder is je kind te laten vaccineren via het RVP. Je beschermt zo het kind, je draagt bij aan het behalen van de groepsimmuniteit én je doet wat goeds voor een toekomstige generatie. Want als jij het belang van vaccineren doorgeeft aan jouw kinderen, dan is de kans groot dat dit door hen weer wordt doorgegeven aan hun toekomstige kinderen.”

Wereld Immunisatie Week

Dit artikel maakt deel uit van een reeks verhalen die GGD GHOR Nederland plaatst tijdens de Wereld Immunisatie Week, die duurt van 24 tot en met 30 april. Benieuwd naar ons eerder gepubliceerde artikel? Zie onderstaande link.

• Wereld Immunisatie Week: broodnodige aandacht voor vaccineren (lees het artikel).