Ontwikkelingen op het wereldtoneel zetten de vrede en veiligheid die we de afgelopen decennia in Nederland hebben ervaren onder druk. Van oorlog tot hybride aanvallen, en van een pandemie tot klimaatverandering. De kans dat Nederland te maken krijgt met maatschappelijke ontwrichting neemt hierdoor toe. Daarom staat het thema ‘veiligheid en weerbaarheid’ hoog op de politieke en maatschappelijke agenda. De publieke gezondheidszorg, waaronder GGD’en en GHOR-bureaus, levert een belangrijke bijdrage aan de veiligheid en weerbaarheid van Nederland.
De publieke gezondheidszorg is vooral gericht op preventie: het voorkómen van gezondheidsschade, ook tijdens rampen en crises. Publieke gezondheid speelt daarom een cruciale rol in veiligheid en weerbaarheid, op individueel, maatschappelijk en organisatorisch niveau. De GGD’en doen dat o.a. als belangrijke adviseur van de gemeente, de GHOR-bureaus als spil tussen het zorgdomein en de veiligheidsregio’s.
Gezonde mensen – zowel fysiek als mentaal – zijn weerbaarder en veerkrachtiger. Door het bevorderen van fysieke én mentale gezondheid van inwoners draagt de publieke gezondheidszorg bij aan weerbaarheid op individueel, maatschappelijk en organisatorisch niveau. Hierdoor zijn inwoners fysiek én mentaal beter bestand tegen de impact van crises, rampen en andere bedreigingen. De GGD’en zetten zich hier structureel voor in: van vaccinatieprogramma’s tot leefstijlinterventies en van infectieziektebestrijding tot psychosociale ondersteuning na ingrijpende gebeurtenissen.
De zorg is bij uitstek een onmisbare voorziening, die te allen tijde beschikbaar moet zijn. Een belangrijke randvoorwaarde voor een weerbare maatschappij, is dan ook toegang tot goede zorg, ook onder extreme omstandigheden. Daarom helpt de GHOR zorgorganisaties bij de voorbereiding op crisis en rampen, zodat de zorgcontinuïteit ook in die situaties is gewaarborgd. Naast de voorbereiding van individuele zorgorganisaties, coördineert de GHOR de gehele keten van geneeskundige hulpverlening tijdens grote incidenten, rampen en crises. Want alleen door goed samen te werken, kan onnodige gezondheidsschade door rampen en crises voorkomen worden. Naast de coördinatie van de zogenoemde witte kolom, is de GHOR ook de schakel met de partners in de veiligheidsketen, zoals politie, brandweer, defensie en gemeenten.
Ook werken we mee aan (nationale) plannen, waaronder een generiek model voor Grootschalige en Bijzondere Geneeskundige Opschaling (GBGO), een verbreding van de huidige GGB (Grootschalige Geneeskundige Bijstand). Dit model voorziet in een gecoördineerde nationale aanpak, waarin we ook beschrijven hoe je in extreme situaties omgaat met capaciteitsbeheer, prioritering bij schaarste en bestuurlijke regie. Dit zijn essentiële elementen bij langdurige ontwrichting van het zorgstelsel.
Tijdens de coronapandemie hebben we gezien hoe groot de maatschappelijke ontwrichting van een infectieziekte kan zijn. Zowel de reguliere infectieziektebestrijding als de voorbereiding op een mogelijke nieuwe pandemie (pandemisch paraatheid genoemd) zijn daarom cruciale bijdragen aan een weerbare samenleving. Van vaccinatieprogramma’s en bron- en contactonderzoek bij uitbraken tot het bouwen aan een robuust, flexibel en schaalbaar IV-landschap en de oprichting van de Landelijke Functie Opschaling Infectieziektebestrijding (LFI) die tijdens een pandemie kan sturen op de medisch operationele processen.
Ook bij andersoortige dreigingen speelt de publieke gezondheidszorg een rol, zoals bijvoorbeeld bij de gevolgen van klimaatverandering (zoals hitte, overstromingen, natuurbranden en extreem weer). GGD’en en GHOR-bureaus adviseren gemeenten over een veilige en gezonde inrichting van de leefomgeving. GGD’en geven ook voorlichting over hoe mensen zelf gezondheidsschade door bijvoorbeeld hitte of uv-straling kunnen voorkomen. En de GHOR-bureaus adviseren over gezondheidsrisico’s bij evenementen.
Desinformatie en misinformatie kunnen maatschappelijke ontwrichting veroorzaken doordat het wantrouwen in overheden, media en instituties vergroot. Hierdoor komen sociale cohesie en democratische processen onder druk te staan en het kan leiden tot paniek, polarisatie en ondermijning van de volksgezondheid en veiligheid. GGD’en bieden betrouwbare en toegankelijke informatie aan de inwoners van hun regio, geven persoonlijke voorlichting en voeren gerichte interventies uit voor groepen mensen in kwetsbare omstandigheden, bijvoorbeeld via sleutelpersonen.
Veiligheid draait om de bescherming tegen dreigingen die maatschappelijke ontwrichting kunnen veroorzaken. Bij maatschappelijke ontwrichting zijn voorzieningen die voor groepen burgers onmisbaar zijn, niet beschikbaar. Naast het verminderen en voorkomen van dreigingen en maatschappelijke ontwrichting, moet de samenleving zich ook voorbereiden op mogelijke maatschappelijke ontwrichting om deze adequaat het hoofd te bieden (weerbaarheid). Dat vraagt van inwoners dat zij gezamenlijk in staat zijn om op bedreigende situaties te reageren en te werken aan herstel (veerkracht).
De Trendanalyse Nationale Veiligheid 2024 benoemt verschillende dreigingen waarmee Nederland te maken heeft. Een aanzienlijk deel van deze dreigingen heeft invloed op gezondheid en zorg:
Wij maken ons grote zorgen over de gevolgen van het wegvallen van de medische arrestantenzorg voor het vakgebied van de forensische geneeskunde.
Lees meer
Op 1 januari 2024 is de Omgevingswet in werking getreden. Eén van de maatschappelijke doelen van de Omgevingswet is het bereiken en in ...
Lees meer
Series als CSI zijn onverminderd populair, voorlichtingsdagen bij criminologie trekken duizenden scholieren, maar wie weet wat een forensisch arts doet? Studenten geneeskunde ...
Lees meer